Türkiye'de pek bilinmeyen Moriskoları bize biraz anlatır mısınız?
Morisko, Endülüs medeniyetinin hüküm sürdüğü yıllarda Müslüman olmuş İspanyol kökenli Müslümanlara verilen bir isimdir. 1492 yılında Endülüs Devleti'nin İspanya Krallığı'na yenilmesinin ardından 1609 yılına kadar sürecek bir etnik temizliğe girişildi. Burada doğup büyüyen insanlar büyük bir zulme uğrayarak yerlerinden yurtlarından kovuldu.
Resmi İspanyol tarihi söylemi 'Araplar burayı işgal etmişti biz de geldikleri yere gönderdik' diye yazar. Bu ne kadar gerçekçi?
Hakikat resmi tarihin anlattığı gibi değildir. Müslüman Arap orduları Tarık bin Ziyad komutasında 711'de Cebeli Tarık Boğazı'nı geçerek İspanya'ya ayak bastığında orada Vizigotlar vardı. İspanyol diye bir millet yoktu. Tarık bin Ziyad'ın ordusu 5 bin kişilik bir orduydu ve çok az bir nüfusla İber Yarımadası'nın içle-rine kadar ilerledi. Bu süreçte oradaki halkların tamamının Müslüman Arap olması mümkün değildi. Oradaki feodal beylerin ve kilisenin baskısı altında köleleştirilmişlerdi. Müslümanlar bu köylüleri hürriyete kavuşturunca insanlar hızlı bir şekilde Müslüman olmaya başladı. İslamiyet İspanya'da çok hızlı bir şekilde yayıldı ve böylece Endülüs medeniyeti ortaya çıktı. Sonuçta bu insanlar işgalci değildi, o toprakların sahipleriydiler. İspanyol kökenli Müslümanlardı.
Peki siz Moriskoları ilk ne zaman keşfettiniz?
Avrupa'daki Müslüman azınlıkları konu alan bir proje üzerine çalışmalar yapıyorduk. İlk olarak da "Almanya'da Türk İzleri" diye bir belgesel çektik. Bu seriden yola çıkarak Avrupa'da Müslüman azınlıkların sorunlarını anlatmak isterken Moriskolar karşımıza çıktı. Bu alanda yabancı dillerde birçok araştırma var ancak Türkçe'de ilk biz ele alıyoruz. Bu aynı zamanda bir vefa borcu. Çünkü Moriskolar Osmanlı tarihini de askeri, siyasi ve diplomatik yönden etkilemişlerdi.
İspanya dışında da çekim yaptınız sanırım
Evet tabii. Mesela Fas'ta çekim yapıtık. Çünkü göç eden Moriskoların birçoğu Fas'a yerleşmişti. İstanbul da çekim mekanlarımız arasında. Çünkü Moriskoların İstanbul'da da uzantısı var. Galata semti ve Eyüp onların yerleştiği yerlerden Arap Camii Endülüs'ten gelen Müslümanların yaptığı bir camidir.
Büyük bir zulme uğrayan bu insanların İspanya'da hâlâ izleri mevcut mu?
19. yüzyıl seyyahların yazıtlarında Gırnata'nın kırsal kesiminde Müslümanların yaşadığı yazılıdır. Ancak modern ve ulus devletlerin çoğalmasıyla birlikte artan tektipleşmeyle birlikte bu izlerin de silindiği anlaşılıyor. Hâlâ Endülüs'ten kalma eski evler restore edilirken Arapça yazılı eski kitaplar çıkıyor. Deriden olan bu kitapların arasına bozulmasın diye tuz konmuş. Bu da yasakların olduğu dönemde insanların kitapları duvarların içine sakladığını gösteriyor. Çünkü o dönemde insanların hamama gitmesi bile yasaklanmış. Hamama gidenler Müslüman olarak damgalanıyor ve sürgüne ya da engizisyon mahkemelerine gönderiliyormuş.
Eğer Müslüman bir ülkeye gideceklerse, 10 yaşından küçük çocuklarını bırakmak zorundaymışlar. Ancak Katolik bir ülkeye sığınıldığında çocukları alma hakkı varmış. Belgeselin girişinde bir Feryatname var. O dönemde dış dünyayla yazışıp yardım istemişler. Böyle sayısız acı hikaye var, bunlara belgeselde yer verdik.
Osmanlı destek için 400 yeniçeri gönderdi
Yapılan zulme Osmanlı'nın tepkisi nasıl oluyor?
1568'de Müslümanların çıkardığı Büyük Gırnata İsyanı'nı İspanya uzun üre bastıramıyor. O dönemde Osmanlı İmparatorluğu, Cezayir Beylerbeyi'ne verdiği talimat ile 400 yeniçeriyi isyana destek için İspanya'ya gönderiyor. Bazı İspanyol ta-rihçiler bu sayının 4 bin olduğunu yazar. İsyanın bu kadar uzun sürmesinde bu yeniçerilerin etkili olduğu belirtiliyor. Bu isyan bastırıldıktan sonra Moriskolar İspanya geneline dağıtılıyor. Birbirleriyle irtibatları kesiliyor, aynı şehirlerde yaşamaları yasaklanıyor. Bugün İspanya sahillerinde 5 kilometrede bir gözetleme kulesi vardır. Bu kuleler Osmanlı'dan gelecek yardım ve saldırıları gözetlemek için yapılmıştır. Hatta Barbaros Hayrettin Paşa hatırlarında nasıl baskın yaptığını ve 80 bin Moriskoyu nasıl tahliye edip kurtardığını yazar.
Kapılardaki semboller varlıklarının bir işareti
Şu anda İspanya'da Moriskoların varlığı ne kadar?
İspanya'da Moriskolar hâlâ mevcut ancak sayısını tespit etmek mümkün değil. Çünkü Moriskolor bir dönem iç sürgüne tâbi tutularak İspanya'nın değişik yerlerine dağıtılmış. Ancak İspanya'nın kırsal kesiminde çok belirgin olarak Moriskolar yaşamlarını sürdürüyor. Ve İslami yaşantılarını nesilden nesile aktarmayı başarmışlar. Selçuklular'da da kullanılan iç içe geçmiş kareler bir motif olarak (yanda) bugün hâlâ İspanya'daki Müslümanların evlerin kapılarında yer alıyor. Bu aynı zamanda onların varlığını bir işareti.
Editör: TE Bilisim
