1’inci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Rus savaşında başlatılan harekatta şehit olan Sarıkamış şehitleri 105’inci yılı dolayısıyla anılıyor. Gazetemiz yazarı Arşiv Uzmanı Tarihçi Savaş SONGUR, bu haftaki köşesine Sarıkamış Harekatı’nı taşıdı. 

İşte, tarihçi SONGUR’un tarihi gerçekler ışığında Sarıkamış Harekatı tarihi ile ilgili ayrıntılı bilgiler verdiği o yazısı:

Osmanlı Devleti’nin henüz Balkan Savaşları’nın yaralarını sarmadan büyük bir risk alarak Almanya’nın yanında savaşa girmesi M. 29 Ekim 1914 (H. 9 Z. 1332,  R 16. Ağustos 1330)  yılında Goben ve Breslau (Yavuz ve Midili) adlı iki zırhlısının Rus limanlarını bombalaması başlamıştır.

Osmanlı ordusunun doğu cephesi 1 Kasım 1914 günü Rus ordusunun sınırı geçmesi ile başladı. Bu cephedeki Osmanlı ordusunun komutanı Hasan İzzet Paşa idi. Rus ordusunun komutanı ise Kafkasya Genel Valisi Waranzof Dachkof (hastalığından dolayı askeri yardımcısı General Yudeniç orduyu idare ediyordu) idi.

İki ordunun asker sayısı ve ellerindeki askeri malzeme sayısı mukayese edildiğinde Rus askerlerinin ellerinin çok güçlü olduğu ortada idi. Ancak Rus ordusundaki dağınıklık ilk anda Osmanlı ordusuna fırsatlar sağlamıştır. Hatta Köprüköy muharebesinde bu fırsat iyi değerlendirilememiştir.

Enver Paşa, Almanya ve Avusturya’nın Avrupa’da Ruslar karşısında zor duruma düşmesi üzerine Ruslara Kafkasyada yeni bir çephe açma planı üzerine hazırlanmıştır. Bu planda Almanların hem konsoloslukları hemde askeri kuşatma örneklerinde verdikleri bazı örnekler Enver Paşa ve Hafız Hakkı Paşanın planlarında ısrar etmelerine neden olmuşutr. Ancak plan üzerinde uzlaşma sağlanamamıştı. Bunun üzerine Enver Paşa, Hasan İzzet Paşa’yı görevden alarak III. Ordu komutanlığını üzerine almış ve şöyle bir plan yapmıştı;

Sarıkamış İhata Taarruzu;

Bir kol ordu ile düşmanın cepheden tespiti

İki kol ordu ile kuzey kanadından kuşatma

30-35 km Rus ordusunun gerisinde kalan Sarıkamış’ın ele geçirilmesi

Düşman kuvvetlerinin imhası başlıklarında plan hazırlanmıştı.

Plana göre ikmal Ereğli-Ulukışla yolu ile Kayseri-Sivas-Erzincan üzerinden Erzuruma ulaştırılacak idi.

Planı uygulamak için Enver Paşa, Erzurum’a gelmiş ve askerin durumunu görmüştü. Harakatın planlarını cizdi.

Erzurum Şenkaya ilçesi yakınlarında olan ordu 22 Aralık 1914 [H. 4 S. 1333, R 09. Teşrin-i evvel 1330] te taarruza başladı. Rus ordusu da Oltu ilçesinden geriye doğru çekiliyordu. 25/25 Aralıkta Ruslar Sarıkamışta sadece 2 taburdan ibaret idi. Enver Paşa Sarıkamışa girmek istiyordu. Ancak takviye kuvetlerin gelmesi için bir gün bekleme kararı verildi. O bir günde Ruslara yardım geldi.

Türk ordusunun değil takviye, yiyecek ve barınak dahi yoktu sıfırın altında 35-40 derecede açık havada uyuyorlardı. Türk ordusundaki erler içinde bu durum harekatın yanlış ve gereksiz olduğu kanaatini uyandırdı ve çözülmeleri başlattı. Bu arada yardıma gelen 10. Kol ordu Allahuekber dağlarını çok zor aşmıştı.

29-30 Aralıkta Sarıkamışa taarruzlar yapıldı. Ancak ruslar tarafından püskürtüldü. 4 Ocak 1915’te Rusların karşı taarruzu fazla etkili olmamıştı ancak Rus ordusu Narman ilçesine doğru ilerlemeye başlamıştı. 9. Kolordu Sarıkamış- Şenkaya arasında arasında Ruslar tarafından neredeyse tamamen yok edilmişti

Türk ordusu Tutak-Narman hattına çekilmek durumunda kaldı. Bundan sonraki Rus taarruzları 1914 nisan ayında başlamış ve Doğu Anadolu bölgesinin büyük bir kısmını işgal etmişlerdir.

ENVER PAŞA ve SARIKAMIŞ

Hiç şüphesiz Enver Paşa tarihi kişiliği Saraya damat olması ile başlamış olsa bile esasını İttihat ve Terakki ile bulmuştur. Enver Paşa’nın önlenemez, engellenemez, öngörülemez hırsları ve kararları ilk olarak  Selanikte dağa çıkarak II. Meşrutiyeti ilan ettirmiş. Ardından Talat ve Cemal ile adeta batılı ülkelerle dostlukları paylaşarak kendisine Alman dostluğunu tercih etmesiyle her şeyi halledeceğğini düşünmüştür. Önce Balkan Savaşları ardından da şahsi kararları ile Harb-i Umumiye (1. Dünya Savaşına) Osmanlı devletini sokmuş ve 623 yıllık Devlet-i aliyye masada kalmıştır.

Enver Paşanın gerek tirio içindeki ve gerekse şahsi aldı kararlarda Damat olması, Harbiye Nazırı olması, Genelkurmay başkanı olması , Sarıkamış çephesinde III. Ordu Komutanlığını üstüne alması gibi  bütün  unvan ve sıfatları üzerine almış ve alıyor olabilmesi etkili olmuştur. Buna ilaveten devrin hem uleması, hem ümerası, hemde avamı bir Enver Paşa’yı bir kahraman-ı hürriyet (II. Meşrutiyetten dolayı), kutsi kişilik (damatlığından dolayı), büyük bir deha (askeriyedeki tasviyeler ve Almanların iğvaları ) görüyorlardı.

Sarıkamışta Enver Paşa, Almanlar ve Avusturya’nın rahatlaması için yeni bir cepha açılmasına karar vermiştir. Önce Kafkası cephesi ardından da Sarıkamış harekatı vuku buldu.

Sarıkamışta kağıt üzerindeki mükemmel plan Allahuekber dağlarında kara saplandı.

Kendisi Erzurum’da askerin durumunu gözleri ile gördüğü halde kimse kararından caydıramadı. Alternatif harekat planlarına ikna edemediler.

Almanların her dediği Osmanlı Kumandan ve Valilerinin dediğinden Enver Paşa’ya daha yeğ gelmiştir.  

Başlarda belirgin bir çizgisi olmamakla birlikte gittikçe artan bir dozda Türkçülük siyaseti gütmüştür (ama bütün kararlarında Almanlar etkili olmuştur. Almanlara inanmıştır. Almanlardan başka kimsenin de sözünü dinlememiştir). Savaşçı bir ruha sahip olan paşa   Ahir ömrünü savaş meydanında geçirmiş savaş meydanında ölmüştür. 

SARIKAMIŞ’TA SAYILAR

Resmi kayıtlardaki veriler (Osmanlı ve Yabancılar dahil) kişilerin hatırat kayıtları (yerli yabancı), basına yansıyanlar, sözlü tarih olarak şahısların ağzından yansıyan bütün kayıtlar birbirinden çok farklı bilgileri verir. 

Gümüşhane ekibiyle 30 saat sonra gelen mutluluk Gümüşhane ekibiyle 30 saat sonra gelen mutluluk

90.000 şehit olarak bilinen sayı. Bu sayı hakkında şunlar söylenebilir

– Ruslar propaganda için 90.000 Türk askeri telef oldu demişlerdir. Çünkü Rusların kayıtlarına göre Rus ordusu 30.000 Türk ordusu 50.000 kayıp vermiştir.  

– Enver Paşa’ya kızanlar ve şaşkınlık içinde ordunun 90.000 kişilik ordunun 12 bin kişisi kaldığı, 15.000 kişinin kaldığı şeklinde dönemin bölgede görev yapmış yüksek rütbeli subayları (Ali İhsan Sabis, Fevzi Çakmak  gibi) hatıratlarında yazmışlardır.

– En gerçekçi rakamlar,  41.000 civarındadır. Ancak bu rakamın içine Ruslara esir düşenler, şavaşa sevk edilip ulaşamayanlar, hastanelerde tifüs hastalığından şehit düşen askerler de dahildir.

Mesleki Temenni Notu :

I –  (1 Nisan 1135 – 1. Nisan 1919) tarihli Askeri mecmuada Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Reisi Fevzi [Çakmak] imzalı 12/1/1335 tarih ve 121 nolu tamime göre seferberlik esnasında askeri birliklerin kayıtlarının merkeze düzenli olarak gönderilmesi için 5 maddelik bir tamim yayınlamıştır.  

II- Bu ve benzeri Devlet ve askeri geleneklerden dolayı hiç değilse kıyıda köşede kalmış tarihi vesikalarımızdan Çanakkale Şehit defterleri gibi inş. bir gün Sarıkamış şehitleri defterleri de ortaya çıkar. 

1. DÜNYA SAVAŞINDAN GÜNÜMÜZE NE KALDI.

105 yıl önce bu gün Sarıkamış harekatının başlangıç günüydü. Şüphesiz Tarihteki mühim hadeseler anılır ancak anlamak için anılır. Sarıkamış harekatı da hem anılıp hemde çok çok iyi anlaşılması gereken tarihlerden birisidir. 

***

Osmanlı Devleti 1. Dünya savaşında 4 çephede birden savaşmıştı. Bunlardan Çanakkale, Suriye, Irak çephelerinde İngilizler ve Fransızlarla, Doğu çephesinde de Ruslarla savaşmıştı.

105 yıl sonra bu gün bu coğrafyalara bir daha baktığımızda aceba ne görüyoruz. O gün savaştığımız bu ülkelerle bu gün nasıl bir komşuluk içindeyiz. Kafkaslarda, Irakta, Suriye’de ve Akdeniz’de ne oluyor bir daha bakalım. 

***

Rus kayıtlarının çoğunda Sarıkamış harekatında 7000 askerimizin esir alındığı kayıtlıdır.

Bu gün Rus gazı kesilmesin. Maazallah tüm Türkiye’yi esir alır.

***

93 harbi (1876 Osmanlı Rus harbi) ile başlayan Kafkasya’dan göçler, Rusların çarlığı devirip kominist ihlital yapmasından sonrada hem devam etmiş hem de başka başka boyutlar almıştır.

Araya konulan suni devletler bu gün Anadolu Türkü’ün, Orta asyadaki Türk dünyasından hem yıllarca fiilen hem de zihnen uzak tutmuştur. Bu gün Kafkaslardan öte hangi yol gider, nereye kadar gider bir dah düşünme zamanıdır.

Osmanlı gidince, Hem Türk birliğini bölmeye bozmaya fiilen uğraşmış hem de bu hususta başka kominist devletlerde (Mao’nun Çini ile ) Doğu Türkistan’ı al gülüm ver gülüm paylaşmışlardır.

Zavallı Ermeniler, o tarihte kandırıldılar, yıllarca beraber yaşadıkları Osmanlıyı arkadan vurdular, şimdi de başkaları hem kullanılıyorlar. 

            ***

            Tarihi bütün kayıtlarda (özel, resmi, yerli yabancı fark etmez) kar kalınlığının en az olan yerlerde 1 metrede fazla olduğu sıcaklığın (ölçebilenlerin ifadesi ile) geceleri – 33-40 derece olduğu yazılıdır.

            Dünyanın her türlü varlığını sınırsız ve sorumsuz sömürenlerin, çernobil gibi faciaları ortaya çıkartıp “küresel ısınma”ya maruz bıraktığını 105 yıl önceyi görmemektir.

Atatürk Kitaplığı Sarıkamış Kış manzarası

Atatürk Kitaplığı Sarıkamış tren istasyonu

Editör: TE Bilisim