Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev’in Ziyaretiyle Türkiye-Kazakistan Dostluk İlişkilerinde Yeni Bir Aşama 

Prof. Dr. Abdulvahap Kara

Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev’in 9-10 Mayısta resmi ziyaret için Türkiye’ye geliyor. Bu ziyaret, Tokayev’in Kazakistan’daki Trajik Ocak Olaylarından sonra yurtdışına yaptığı ilk resmi ziyaretlerinden birini oluşturuyor. Siyasi gözlemciler bunun Tokayev’in Türkiye’ye verdiği önemin bir göstergesi olduğuna dikkati çekiyorlar.

Türkiye ve Kazakistan Türk dünyasının iki önemli ülkesi olarak 1992’de kurulan ilk diplomatik ve siyasi ilişkiler aradan geçen 30 yılda büyük aşamalar kaydetti. 2009'da Stratejik Ortaklık Anlaşması imzalandı ve 2012’de devlet başkanları düzeyinde Stratejik İşbirliği Konseyi kuruldu. Ayrıca 15 Temmuz 2016 kalkışmasından hemen sonra Kazakistan Türkiye’ye desteğini sunarken, Kazakistan’da Ocak ayında yaşanan benzeri olaylardan sonra ilk olarak Türkiye destek mesajlarını iletmişti. Siyasi ilişkilerin yanı sıra ekonomik ilişkilerde de büyük gelişmeler kaydedildi. 1992’de iki ülke arasındaki 30 milyon dolar seviyesindeki ticari ilişkiler geçtiğimiz yıl 5 milyar dolara ulaştı. 

Günümüzde Kazakistan’da dört bine yakın şirket faaliyet göstermekte olup, ülkedeki her 10 yabancı girişimden biri Türk'tür. Ayrıca son 30 yılda Türk girişimcilerin Kazakistan'a yaptığı doğrudan yatırım miktarı 5 milyar doları aşarken, buna karşılık Kazak girişimciler Türkiye’ye 1,1 milyar dolar civarında yatırım yaptı.

Türk basınında geçtiğimiz haftalarda çıkan haberlere göre, Ramazan ayında Kasım Cömert Tokayev ile Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan arasında bir telefon görüşmesi gerçekleşti. Görüşmede iki lider bir birlerini Ramazan ayının başlaması dolayısıyla tebrik dileklerini ifade ettiler ve Mart ayında Kazakistan ile Türkiye arasında 1992’de başlayan diplomatik ilişkilerin 30’uncu yıldönümünü kutladılar. 

Bu görüşmede bununla birlikte devlet başkanlarının ikili ticari ve ekonomik ilişkilerin gelişmesindeki olumlu dinamiğini memnuniyetle karşıladıkları da ifade edildi. Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Ukrayna’daki krizin barışçıl bir şekilde çözülmesine yönelik çabalarını takdirle karşıladığını dile getirdikten sonra Türkiye ve Kazakistan arasındaki ticaret hacminin 5 milyar dolara çıkmasından duyduğu memnuniyeti ifade ederek bu rakamın 10 milyar dolara çıkarılmasının önemine vurgu yaptı.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın da Tokayev’in Mayıs ayında Türkiye’ye yapması planlanan resmi ziyaretin iki ülke arasındaki çok yönlü ilişkilerin gelişmesine yeni ivme kazandıracağından umutlu olduğu belirtildi.

Bilindiği gibi, Ocak ayında Kazakistan’da akaryakıt fiyatlarının protesto edilmesiyle başlayan ve tüm dünyayı şok eden yaşanmıştı. Olaylarda ülkenin 8 bölgesinde 42 devlet kurumu binası hasar gördü ve 225 kişi hayatını kaybetti. Birçok şehre hızla yayılan olaylarda toplam yaklaşık 30 milyar tenge civarında maddi zarar meydana geldi. 

Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, ocak ayında akaryakıt fiyatlarının protesto edilmesi sonucu yaşanan olayların 40'ıncı gününde başkent Nur-Sultan’daki Hazreti Sultan Camii’ne giderek olaylarda hayatını kaybedenler için dua etti. Cumhurbaşkanı Tokayev yaptığı açıklamada, ocak ayında yaşanan olaylarda devlet bütünlüğü ve vatandaşların güvenliğinin tehdit altında kaldığını belirterek, “Teröristlere karşılık vermeyi başardık, maalesef bu kargaşada çok sayıda kişi hayatını kaybetti. Bu gerçek bir trajedidi” şeklinde konuştu.

Anayasal düzen ile huzurun tamamen sağlandığı ülkede toparlanma süreci devam ederken bir yandan "Yeni Kazakistan'ın" temelleri atılıyor. Söz konusu olaylardan sonra geniş çaplı reformların işaretini veren Cumhurbaşkanı Tokayev 11 Ocak'ta Meclis'te yaptığı konuşmada, "Yeni Kazakistan'ı birlikte kurmaya çağırıyorum" diyerek halkı reformlara destek olmaya davet etti.

Uzmanlar Tokayev'in, "Yeni Kazakistan" politikasının, sosyoekonomik altyapının kökünden değişeceği ve Kazakistan'ın yeni bir döneme gireceğine işaret ediyorlar.

16 Mart 2022 tarihinde “Ulusa Sesleniş” konuşması gerçekleştiren Kazakistan Cumhurbaşkanı Sayın Kasım-Cömert Tokayev, Yeni Kazakistan’ın yol haritasını 10 madde ile ortaya koydu. “Yeni Kazakistan: Yenilenme ve Modernizasyon Yolu” adını taşıyan konuşmasında bu köklü reformlar “1. Cumhurbaşkanı’nın Yetkilerinin Azaltılması, 2. Devletin Temsil Organlarının Yeniden Biçimlendirilmesi, 3. Seçim Sisteminin İyileştirilmesi, 4. Siyasi Partiler Sisteminin Geliştirilmesi, 5. Seçim Sürecinin Modernizasyonu, 6. İnsan Hakları Kurumlarının Güçlendirilmesi, 7. Medyanın Rekabet Gücünün ve Sivil Toplum Kuruluşlarının Rolünün Güçlendirilmesi, 8. Ülkenin İdari ve Bölgesel Yapısının İyileştirilmesi, 9. Yerel Yönetimin Adem-i Merkezileşmesi, 10. Öncelikli Krizlere Karşı Önlemler Alınması” şeklindeki başlıklardan oluşuyor.

Bu reformlar kapsamında Tokayev iktidardaki Amanat Partisi genel başkanlığından istifa etti. Tokayev, 26 Nisan 2022’de gerçekleşen 23. olağanüstü kurultayda yaptığı konuşmada, bugünden itibaren Amanat Partisi genel başkanlığı yetkileri ile üyeliğini sonlandırdığını duyurdu. Böylece hiçbir siyasi partiye üye olmayan tarafsız devlet başkanı olarak görevine devam etmek arzusunda olduğunu gösteren Tokayev, "Bu süreç siyasi sistemi de atlamamalıdır. Cumhurbaşkanının herhangi bir partiyi tercih etmemesini, başka bir deyişle siyasi olarak tarafsız olmasını doğru buluyorum" şeklinde görüşlerini dile getirdi. Bunun tüm taraflar için eşit fırsatların yanı sıra ülkenin siyasi sisteminde adalet ve rekabeti sağlayacağına inandığını söyleyen Tokayev "Yeni Kazakistan" modelinin temelinin adil bir Kazakistan oluşturmak olduğunu ifade etti. Amanat Partisi'nin yeni genel başkanlığına Meclis Başkanı YerlanKoşanov oy birliğiyle kabul edildi.

Bilindiği gibi Tokayev 28 Ocak 2022’de İktidar Partisi Nur Otan'ın 21. Olağanüstü Genel Kurulunda oy birliğiyle Nursultan Nazarbayev’in yerine partinin genel başkanı seçilmişti ve 1 Mart 2022’de partinin olağanüstü toplantısında partinin adını Amanat olarak değiştirmiş ve en kısa zamanda parti başkanlığını bırakacağını da söylemişti.

Ülkesinin güçlü bir zemine sahip devlete dönüşmesinde Nazarbayev'in büyük emeği olduğunu belirten Tokayev“Nursultan Nazarbayev, ülkemiz için tarihi ve zor bir dönemde bu zor görevi üstlendi. Devlet sınırlarımız yasal olarak tescillendi. Bu ülkemizin güvenli işleyişi açısından stratejik öneme sahip bir başarıydı”değerlendirmesinde bulundu.

Bu arada Nisan ayında Kazakistan'ın Almatı kentindeki bir caddeye merhum Başbakan Adnan Menderes'in ismi verildi. Bilindiği gibi 12 Kasım 2022’de İstanbul’da Demokrasi ve Özgürlükler Adası'nda gerçekleştirilen Türk Keneşi Devlet Başkanları 8. Zirvesi'nde Tokayev Adnan Menderes’in Kazak tarihindeki önemli yerine vurgu yapmış ve şunları söylemişti:

“Bugün çok önemli bir tarihi olaydan daha bahsetmek istiyorum. Geçen yüzyılın ortalarında kaderin cilvesi ile, dağı taşı aşarak, büyük zorluklar atlatarak Anadolu topraklarına gelen binlerce Kazak ailesine kucağını açarak “öz kardeşlerim” diye sıcak karşılayan Adnan Menderes’ten bahsetmek istiyorum.

O geçen yüzyılın ellili ve altmışlı yıllarında, on yıl boyunca Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı olarak görev yapmış seçkin bir devlet adamı ve kanaat önderiydi.

Kazakların buraya yerleşmeleri, çalışmaları ve kök salmaları için birçok fırsat yaratan önemli şahıs olduğu hiçbir zaman unutamayız.

Bu önemli buluşmanın gerçekleştiği “Demokrasi ve Özgürlük Adası” da Adnan Menderes’in kaderiyle doğrudan bağlantılıdır. 

Ben Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı olarak, Kazakistan halkı adına Adnan Menderes’in ruhunu saygıyla anıyor ve tüm Türk halkına en içten şükranlarımı sunuyorum.

Kardeş ülkelerimizin dostluğu ebedi olsun!”

Tokayev’in Kazakistan’ın Kurucu Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in Türk dünyasında işbirliğinin gelişmesindeki politikalarını devam ettirmekte kararlı bir duruş sergilediğini 2021’de Türkistan ve İstanbul’da gerçekleşen Türk Keneşi Zirve Toplantılarında söylediği şu sözlerden görmek mümkündür:  

“Amacımız Türk dünyasını XXI. yüzyılın en önemli ekonomik, kültürel ve insani alanlarından biri haline getirmektir.”

“Türk dünyasının modern uluslararası siyaset ve ilişkilerde giderek daha önemli hale geldiği iyi bilinmektedir. Bu nedenle, Türk Keneşi içindeki işbirliğinin çok umut verici olduğuna inanmak için her neden var. Bölgesel ve küresel konularda görüşlerimizi ifade etmemiz gerekiyor. Sesimiz güçlü ve net olmalıdır. Bu konuda kardeş ülkelerle birlikte tüm girişimleri ve önerileri uygulamaya hazırız.”

“Türk Keneşi'nin etkisi ve prestiji her yıl artıyor. Uluslararası toplum bizim yapımıza çok ilgi gösteriyor. Türk dünyasının jeopolitik potansiyeli etkin bir şekilde kullanılmalıdır. Bu hepimiz için önemlidir.”

Türkiye-Kazakistan ilişkileri dostluğu, değerli diplomat ve Türk Konseyi Genel Sekreteri BagdadAmreyev’in veciz bir şekilde ifade ettiği gibi başka ülkelere örnek teşkil edecek derecede yüksek seviyededir. Bu ilişkiler 9-10 Mayıs 2022 tarihinde Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev’in Türkiye ziyaretiyle yeni bir sayfaya ulaşacaktır.

Editör: SEFA BUĞRA ŞENEL